در محیط‌های درمانی، رعایت بهداشت و جلوگیری از انتقال آلودگی حیاتی است. یکی از مهم‌ترین ابزارها برای این هدف، اسکراب پزشکی است؛ لباسی که هم محافظ است و هم نماد حرفه‌ای‌بودن. در این مقاله بررسی می‌کنیم چه مشاغلی به اسکراب نیاز دارند و چگونه انتخاب و نگهداری صحیح آن بر ایمنی تأثیر می‌گذارد.
چه مشاغلی به اسکراب پزشکی نیاز دارند؟
اسکراب پزشکی نوعی پوشش تخصصی است که در محیط‌های درمانی برای حفظ بهداشت، جلوگیری از انتقال آلودگی و ایجاد تمایز میان نقش‌های حرفه‌ای استفاده می‌شود. این لباس‌ها نه‌تنها از نظر ظاهری نشان‌دهنده هویت سازمانی کادر درمان هستند، بلکه بخشی از پروتکل‌های کنترل عفونت محسوب می‌شوند. در ادامه به بررسی گروه‌هایی می‌پردازیم که استفاده از اسکراب برای آن‌ها ضروری است.
پزشکان
پزشکان در قلب سیستم درمانی قرار دارند و به دلیل تماس مداوم با بیماران، تجهیزات و محیط‌های بالقوه آلوده، نیاز مبرمی به رعایت اصول پوشش پزشکی دارند. اسکراب برای پزشکان نماد نظم، تمیزی و احترام به بیمار است.
تفاوت نوع اسکراب میان پزشکان
جراحان معمولاً از اسکراب‌های استریل با رنگ‌های خاص (عموماً سبز یا آبی) استفاده می‌کنند که بازتاب نور را کاهش داده و در اتاق عمل تمرکز دید را بهبود می‌بخشد. متخصصان، بسته به حوزه فعالیت خود، ممکن است از اسکراب‌هایی با طراحی آزادتر و رنگ‌های متفاوت استفاده کنند؛ مثلاً متخصصان اطفال از رنگ‌های روشن و طرح‌دار برای ایجاد حس آرامش در کودکان بهره می‌برند. پزشکان عمومی معمولاً از اسکراب‌های ساده و راحت با جنس ضدتعریق استفاده می‌کنند، زیرا ساعات طولانی با بیماران در محیط‌های مختلف در تماس‌اند.
اصول بهداشتی و استانداردهای لباس اتاق عمل
لباس اتاق عمل باید کاملاً استریل باشد و از ورود آلودگی‌های بیرونی جلوگیری کند. جنس پارچه باید از الیاف مقاوم در برابر جذب مایعات و قابل شست‌وشوی صنعتی باشد. استانداردهای جهانی مانند ISO 16603 و ASTM F1670 برای مقاومت در برابر نفوذ خون و ویروس‌ها در طراحی این لباس‌ها لحاظ می‌شوند. هرگونه استفاده مجدد از اسکراب بدون شست‌وشوی کامل، می‌تواند خطر انتقال عفونت را افزایش دهد.
داروساز و تکنسین داروخانه
داروسازان و تکنسین‌های داروخانه، اگرچه به‌طور مستقیم با بیماران در تماس فیزیکی نیستند، اما با مواد شیمیایی، داروها و گاه ترکیبات سمی سروکار دارند. اسکراب آن‌ها باید سبک، ضدالکتریسیته و مقاوم در برابر لکه‌های شیمیایی باشد. در برخی داروخانه‌های بیمارستانی، رنگ اسکراب این گروه معمولاً سفید یا آبی روشن است تا آلودگی‌ها سریع‌تر قابل تشخیص باشند. رعایت بهداشت در این محیط به‌ویژه برای جلوگیری از آلودگی دارویی یا تداخل مواد شیمیایی حیاتی است.
پرستاران
پرستاران از پرکارترین اعضای کادر درمان هستند و در تماس مستقیم با بیماران و تجهیزات بهداشتی فعالیت می‌کنند. اسکراب برای آن‌ها نه‌تنها لباس کار بلکه ابزار حفاظت شخصی محسوب می‌شود.
پرستاران نقش کلیدی در اجرای پروتکل‌های کنترل عفونت دارند. استفاده روزانه از اسکراب تمیز و قابل شست‌وشو مانع انتقال میکروارگانیسم‌ها بین بیماران می‌شود. در بخش‌های عفونی و مراقبت ویژه، تعویض مکرر اسکراب حتی در طول شیفت کاری الزامی است.
اسکراب پرستاران باید سبک، دارای تهویه مناسب و از الیاف نرم با قابلیت کشسانی ملایم باشد تا در شیفت‌های بیش از ۱۲ ساعت، راحتی و تحرک لازم را فراهم کند. در طراحی‌های مدرن از پارچه‌های میکروفایبر ضدتعریق و ضدباکتری استفاده می‌شود که دوام بالایی در برابر شست‌وشوی مکرر دارند.
تکنسین‌های اتاق عمل، بیهوشی
این گروه در محیط‌های با بالاترین سطح استریل کار می‌کنند و هرگونه آلودگی می‌تواند عواقب جدی داشته باشد.
اسکراب تکنسین‌های اتاق عمل و بیهوشی باید بدون درزهای اضافی، دکمه یا تزئینات باشد تا احتمال تجمع آلودگی به حداقل برسد. طراحی آن‌ها ساده و عملکردی است و معمولاً فقط از رنگ‌های خاص مورد تأیید بیمارستان استفاده می‌شود.
در بسیاری از بیمارستان‌های بین‌المللی، رنگ اسکراب برای هر بخش متفاوت است تا تشخیص نقش‌ها آسان‌تر شود؛ مثلاً سبز برای جراحان، آبی برای پرستاران، خاکستری برای تکنسین‌ها. این رنگ‌بندی علاوه بر نظم سازمانی، باعث کاهش استرس بصری در محیط‌های پرنور و پرتنش می‌شود.
کارکنان آزمایشگاه
کارکنان آزمایشگاه در تماس مستقیم با نمونه‌های زیستی مانند خون، ادرار و بافت هستند، بنابراین نیاز به خرید اسکراب پزشکی دارند.
لباس آزمایشگاهی معمولی برای این محیط کافی نیست؛ به همین دلیل اسکراب با پوشش کامل‌تر و آستین‌های بلندتر برای برخی بخش‌ها توصیه می‌شود. این پوشش‌ها باید مانع نفوذ مایعات و ذرات ریز شوند تا از انتقال آلودگی بین نمونه‌ها جلوگیری شود.
الیاف پلی‌استر-پنبه با فناوری ضدباکتریال و قابلیت تحمل دمای بالای شست‌وشو (بیش از ۷۰ درجه سانتی‌گراد) انتخاب مناسبی است. اسکراب‌های آزمایشگاهی معمولاً در واحدهای خاص با مواد ضدعفونی صنعتی شسته و استریل می‌شوند.
پرسنل رادیولوژی و تصویربرداری
پرسنل رادیولوژی به دلیل کار با مواد حاجب و دستگاه‌های پرتو‌زا نیازمند لباس‌های مقاوم در برابر آلودگی شیمیایی هستند. رنگ‌های تیره یا خاکستری معمولاً برای این گروه انتخاب می‌شود تا آلودگی ناشی از مواد تصویربرداری کمتر نمایان شود و لباس ظاهری تمیز داشته باشد.
اسکراب زیر لباس‌های محافظ اشعه (مثل پیش‌بند سربی) پوشیده می‌شود و باید نازک، تنفس‌پذیر و بدون دوخت‌های ضخیم باشد تا از تعریق بیش از حد جلوگیری کند. جنس سبک و ضدتعریق اهمیت زیادی دارد، زیرا گرمای ناشی از تجهیزات رادیولوژی بالاست.
دندان‌پزشکان و دستیاران دندان‌پزشکی
در محیط دندان‌پزشکی احتمال تماس با بزاق، خون و ذرات ریز وجود دارد. اسکراب این گروه باید کاملاً پوشاننده، ضدلکه و قابل شست‌وشوی مداوم باشد. استفاده از روپوش یا پیش‌بند پلاستیکی روی اسکراب در حین کارهای پرخطر نیز رایج است.
اسکراب دندان‌پزشکی معمولاً طراحی جمع‌وجورتری دارد تا حرکت را در فضای محدود مطب تسهیل کند و در رنگ‌های روشن‌تر برای ایجاد حس پاکیزگی و آرامش انتخاب می‌شود. در مقابل، اسکراب جراحی عمومی بیشتر بر استریل بودن و محافظت تمرکز دارد.
کادر کلینیک‌های زیبایی و پوست
در کلینیک‌های زیبایی، اسکراب علاوه بر کارکرد بهداشتی، نقش بصری مهمی نیز دارد. انتخاب رنگ‌های ملایم مانند بژ، صورتی یا آبی روشن حس پاکی و اعتماد ایجاد می‌کند. طراحی باید مدرن، خوش‌دوخت و در عین حال کاملاً قابل شست‌وشو و مقاوم باشد.
وزارت بهداشت برای مراکز زیبایی خصوصی الزاماتی در خصوص جنس، تمیزی و نحوه نگهداری لباس‌های کار تعیین کرده است. این مراکز موظف‌اند از پارچه‌های ضدباکتری و قابل شست‌وشوی صنعتی استفاده کنند و لباس‌ها را به‌صورت دوره‌ای تعویض نمایند.
کارکنان اورژانس و آمبولانس
شرایط کاری نیروهای اورژانس پر از آلودگی‌های محیطی، تماس با خون و ترشحات بیماران است. اسکراب آن‌ها باید از الیافی مقاوم در برابر پارگی، مایعات و قابل شست‌وشوی سریع در دمای بالا باشد.
اسکراب میدانی معمولاً ضخیم‌تر و دارای بخش‌های تقویت‌شده در ناحیه زانو و آرنج است. در برخی موارد، از ترکیب پارچه‌های ضدآب و تنفس‌پذیر استفاده می‌شود تا در شرایط متغیر آب‌وهوا عملکرد مناسبی داشته باشد.
فیزیوتراپیست‌ها
فیزیوتراپیست‌ها نیاز به لباس‌هایی دارند که آزادی حرکت، انعطاف و تهویه مناسب داشته باشد. اسکراب‌های سبک با پارچه کشسان و طراحی ورزشی برای این شغل مناسب‌اند، زیرا تحرک بالا و تماس بدنی با بیماران بخش اصلی کار است.
دامپزشکان
دامپزشکان با حیوانات و محیط‌های آلوده به میکروارگانیسم‌های مشترک انسان و حیوان سروکار دارند. اسکراب‌های ضدآب، ضدبو و با دوام بالا برای جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و تحمل شرایط کاری سنگین استفاده می‌شوند.
درمانگران ماساژ
در مراکز درمانی یا کلینیک‌های فیزیوتراپی، درمانگران ماساژ از اسکراب‌های نرم و تنفس‌پذیر استفاده می‌کنند تا هم راحتی خود را حفظ کنند و هم حس بهداشتی و حرفه‌ای به مراجعان منتقل شود. طراحی آزاد و رنگ‌های آرامش‌بخش در این محیط‌ها اهمیت زیادی دارد.
نکات مهم در خرید روپوش پزشکی
انتخاب اسکراب پزشکی مناسب فقط به ظاهر یا رنگ آن مربوط نمی‌شود؛ بلکه بهداشت، دوام، راحتی و تطابق با شرایط کاری نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. لباس کار در محیط درمانی در واقع بخشی از تجهیزات حفاظت شخصی است و انتخاب نادرست آن می‌تواند هم سلامت فرد و هم کیفیت خدمات درمانی را تحت تأثیر قرار دهد.
بهداشت و جنس پارچه
پارچه‌ی اسکراب باید بتواند هم‌زمان چند نیاز را پاسخ دهد: مقاومت در برابر آلودگی، تنفس‌پذیری، دوام بالا و قابلیت شست‌وشوی مکرر بدون تغییر کیفیت.
در سال‌های اخیر، پارچه‌های آنتی‌باکتریال با فناوری نانو در تولید اسکراب‌ها رایج شده‌اند. این الیاف از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها جلوگیری کرده و مانع ایجاد بوی نامطبوع می‌شوند. علاوه‌بر‌آن، ویژگی ضدتعریق برای شیفت‌های طولانی ضروری است تا بدن بتواند گرما و رطوبت را دفع کند. الیاف ترکیبی از پنبه و پلی‌استر با بافت میکروفایبر معمولاً بهترین تعادل میان تهویه و محافظت را فراهم می‌کنند.
لباس‌های پزشکی با استانداردهایی مانند ISO 16604 (مقاومت در برابر نفوذ عوامل بیولوژیک) و ASTM F2407 (مشخصات عملکردی برای پارچه‌های اتاق عمل) ارزیابی می‌شوند. رعایت این استانداردها به معنی تضمین سطح مشخصی از ایمنی و دوام است. بیمارستان‌ها معمولاً از تولیدکنندگانی خرید می‌کنند که گواهی‌های معتبر بین‌المللی ارائه دهند، زیرا رعایت این معیارها به‌طور مستقیم بر کنترل عفونت تأثیر دارد.
راحتی و ارگونومی
راحتی اسکراب تنها یک موضوع زیبایی‌شناختی نیست، بلکه به توان کاری افراد در محیط‌های پرتکاپوی درمانی مربوط می‌شود.
پزشکان و پرستاران در طول شیفت کاری حرکات مکرر و گاه ناگهانی انجام می‌دهند. به همین دلیل طراحی اسکراب باید بر پایه‌ی اصول ارگونومی باشد: درزهای دوخت در محل‌های پرتحرک نباید ایجاد فشار یا اصطکاک کنند و قسمت شانه و زانو باید آزادی حرکت کافی داشته باشد. استفاده از پارچه‌های کشسان سبک به افزایش راحتی کمک می‌کند.
سایز مناسب، ظاهر حرفه‌ای و حس اعتمادبه‌نفس ایجاد می‌کند. در محیط‌های پرتحرک مانند اورژانس یا اتاق عمل، برش‌های آزادتر ارجح است، اما در محیط‌هایی مثل داروخانه یا کلینیک پوست، طراحی فیت‌تر و ظریف‌تر ترجیح داده می‌شود. اسکراب بیش از حد تنگ باعث کاهش جریان هوا و تعریق می‌شود، و لباس بیش از حد گشاد احتمال آلودگی و تماس با تجهیزات را افزایش می‌دهد.
رنگ و هویت سازمانی اسکراب پزشکی
رنگ در محیط‌های درمانی فقط یک انتخاب زیبایی نیست؛ بلکه معنا و نظم را منتقل می‌کند.
رنگ‌های سبز و آبی در اتاق عمل استفاده می‌شوند چون خستگی چشم را کاهش می‌دهند و تمرکز پزشک را بالا می‌برند. رنگ سفید نماد پاکی و اعتماد است و در مطب‌ها و داروخانه‌ها کاربرد دارد. رنگ‌های روشن مثل صورتی و آبی ملایم در بخش اطفال یا کلینیک‌های زیبایی، حس آرامش و صمیمیت ایجاد می‌کنند.
بسیاری از مراکز درمانی از رنگ اسکراب برای شناسایی سریع اعضای تیم استفاده می‌کنند. مثلاً جراحان سبز می‌پوشند، پرستاران آبی، و کارکنان آزمایشگاه خاکستری. این تمایز علاوه بر نظم بصری، در شرایط بحرانی به هماهنگی بهتر میان کادر درمان کمک می‌کند. در برخی کشورها حتی رنگ اسکراب به‌عنوان بخشی از «کد لباس سازمانی» ثبت شده و در استانداردهای داخلی بیمارستان‌ها قید می‌شود.
نگهداری و شست‌وشوی اسکراب‌ها
نگهداری صحیح از اسکراب‌های پزشکی به اندازه‌ی انتخاب جنس مناسب آن اهمیت دارد. این لباس‌ها در تماس مداوم با عوامل بیماری‌زا، مایعات بدن و محیط‌های آلوده هستند، بنابراین اگر به‌درستی شسته و ضدعفونی نشوند، می‌توانند خود به منبع انتقال عفونت تبدیل شوند. رعایت دستورالعمل‌های شست‌وشو و نگهداری نه‌تنها به افزایش عمر پارچه کمک می‌کند بلکه ایمنی فرد و بیماران را نیز تضمین می‌نماید.
پروتکل‌های ضدعفونی در بیمارستان و منزل
در محیط‌های بیمارستانی، شست‌وشوی اسکراب‌ها طبق دستورالعمل‌های بهداشتی خاص انجام می‌شود. لباس‌های استفاده‌شده معمولاً در کیسه‌های مخصوص جمع‌آوری می‌شوند تا از انتشار آلودگی به سایر فضاها جلوگیری شود. فرآیند شست‌وشو در دمای بالای ۷۰ تا ۹۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود و از مواد شوینده صنعتی دارای خاصیت ضدباکتری استفاده می‌گردد. سپس اسکراب‌ها در خشک‌کن‌های حرارتی استریل می‌شوند.
برای افرادی که اسکراب خود را در منزل می‌شویند، رعایت چند اصل ضروری است:
-
اسکراب باید جدا از سایر لباس‌ها شسته شود.
-
از شوینده‌های دارای خاصیت ضدعفونی‌کننده (حاوی کلر یا اکسیژن فعال) استفاده شود.
-
خشک‌کردن در نور مستقیم آفتاب یا با دمای بالا باعث از بین رفتن بیشتر میکروارگانیسم‌ها می‌شود.
-
اتو کردن در دمای بالا نیز مرحله‌ی مهمی در تکمیل فرآیند ضدعفونی است.
خطاهای رایج در نگهداری اسکراب
بسیاری از کارکنان درمانی به‌صورت ناخواسته اشتباهاتی در نگهداری اسکراب مرتکب می‌شوند که خطر انتقال آلودگی را بالا می‌برد.
یکی از شایع‌ترین خطاها پوشیدن اسکراب در مسیر رفت‌و‌آمد به محل کار است. این کار موجب انتقال آلودگی محیط بیرون به بیمارستان و برعکس می‌شود. اشتباه دیگر، شست‌وشوی اسکراب با لباس‌های روزمره و استفاده از آب سرد است که هیچ‌گونه اثر ضدعفونی ندارد. همچنین آویزان‌کردن لباس آلوده در محیط منزل یا اتاق مشترک بدون شست‌وشوی فوری می‌تواند میکروارگانیسم‌ها را در فضا پخش کند.
در برخی موارد نیز استفاده طولانی‌مدت از یک اسکراب، حتی پس از چندین شست‌وشو، باعث کاهش خاصیت محافظتی الیاف می‌شود. پارچه‌هایی که ظاهرشان سالم است اما بارها در معرض مواد شیمیایی یا گرمای بالا قرار گرفته‌اند، دیگر مقاومت اولیه را ندارند. توصیه می‌شود بسته به میزان استفاده، هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار اسکراب تعویض شود.
نگهداری صحیح از اسکراب به معنی حفظ زنجیره‌ی ایمنی در محیط درمانی است. هر مرحله، از جمع‌آوری و شست‌وشو تا خشک‌کردن و تعویض دوره‌ای، بخشی از مسئولیت حرفه‌ای فرد در برابر سلامت خود و دیگران محسوب می‌شود.
مروری کوتاه: جمع‌بندی آنچه آموختیم
اسکراب پزشکی تنها یک لباس کار نیست، بلکه بخشی حیاتی از زنجیره‌ی ایمنی در مراکز درمانی است. از پزشکان و پرستاران گرفته تا تکنسین‌ها و دامپزشکان، هر گروه برای انجام وظایف خود به لباسی نیاز دارد که هم پاکیزگی را حفظ کند و هم راحتی و کارایی را تضمین نماید. انتخاب درست اسکراب با درنظرگرفتن جنس پارچه، طراحی ارگونومیک و رنگ متناسب با محیط کاری، به بهبود عملکرد فردی و نظم سازمانی کمک می‌کند.
رعایت اصول نگهداری و شست‌وشوی صحیح نیز نقش مهمی در جلوگیری از انتقال عفونت دارد؛ زیرا حتی بهترین اسکراب‌ها بدون ضدعفونی درست، می‌توانند به منبع آلودگی تبدیل شوند. در نهایت، آگاهی و آموزش مداوم درباره‌ی استفاده صحیح از پوشش‌های پزشکی، تضمینی برای حفظ سلامت کارکنان و بیماران و گامی اساسی در ارتقای فرهنگ بهداشت حرفه‌ای است.
شاید این سوال‌ها برای تو هم پیش بیاد
اسکراب پزشکی نه‌تنها ظاهر حرفه‌ای ایجاد می‌کند، بلکه از انتشار آلودگی میان کارکنان و بیماران جلوگیری می‌نماید. این لباس‌ها بخشی از تجهیزات حفاظت فردی هستند و مانع انتقال میکروب‌ها، ترشحات بدن و عوامل بیماری‌زا می‌شوند. در بسیاری از مراکز درمانی، استفاده از اسکراب تمیز روزانه یک الزام قانونی و بهداشتی است.
اسکراب‌های جراحی از پارچه‌های استریل و مقاوم در برابر نفوذ مایعات ساخته می‌شوند و اغلب رنگ‌هایی مانند سبز یا آبی دارند تا تمرکز چشم جراح افزایش یابد. این لباس‌ها بدون دوخت اضافی یا تزئینات طراحی می‌شوند تا احتمال تجمع آلودگی به حداقل برسد، درحالی‌که اسکراب سایر کادر درمان بیشتر روی راحتی، تهویه و طراحی کاربردی تمرکز دارد.
پارچه‌های ترکیبی از پنبه و پلی‌استر میکروفایبر، بهترین گزینه برای اسکراب هستند. این ترکیب هم تهویه خوبی دارد و هم در برابر تعریق، لکه و آلودگی مقاوم است.
اسکراب باید روزانه پس از هر شیفت کاری شسته شود و هرگونه تماس با ترشحات بدن یا مواد آلوده نیاز به تعویض فوری دارد. حتی با رعایت شست‌وشوی منظم، پیشنهاد می‌شود بسته به شدت استفاده، هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار اسکراب جدید جایگزین شود.
بله، اگر دستورالعمل‌ها رعایت شود. اسکراب باید جدا از سایر لباس‌ها و در دمای بالای ۷۰ درجه شسته شود. استفاده از شوینده‌های ضدباکتری و خشک‌کردن در آفتاب یا با حرارت بالا ضروری است. همچنین اتوکشی پس از شست‌وشو برای از بین‌بردن باقی‌مانده میکروب‌ها توصیه می‌شود.